Pierwsze lata życia dziecka z niepełnosprawnościami jest zarówno kluczowe jak i bardzo trudne. Rehabilitacje, terapię i wizyty u specjalistów wyznaczają tempo życia. Opieka nad dzieckiem 24 h na dobę daje się we znaki.
Kiedy jedna dziecko zbliża się do wieku przedszkolnego rodzice zastanawiają się często czy jest w ogóle szansa aby nasze dziecko mogło iść do przedszkola, czy znajdzie tam odpowiednie wsparcie, itp. A często widza też w tym szansę na odetchnięcie lub powrót do pracy choćby w zmniejszonym wymiarze.
W czasie rekrutacji do przedszkola często jest pytanie czy dziecko jest niepełnosprawne. Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności w wielu miejscowościach daje dodatkowe punkty i dlatego często rodzicom się wydaje, że dzięki temu również otrzyma ono wsparcie już w trakcie roku szkolnego.
Jednak trzeba mieć świadomość, że same orzeczenie o niepełnosprawności nie zapewni dodatkowego wsparcia czy zajęć dla dziecka w przedszkolu czy szkole. Aby placówka miała obowiązek zapewnić dodatkowe wsparcie dziecko powinno posiadać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego i/lub opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju (to może posiadać już wcześniej).
W naszym kraju jest niejako podwójne orzecznictwo. Zespół do orzekania o niepełnosprawności przyznaje uprawnienia powiązane z NFZ, PFRON i organizacjami pozarządowymi. Jeśli chodzi o edukację to potrzeba dodatkowego orzecznictwa i orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Obydwa dokumentu nie są sobie równoznaczne. Nie wszystkie dzieci posiadające orzeczenie o niepełnosprawności będą mogły mieć orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.
Komu przysługuje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego?
Ten dokument mogą uzyskać uczniowie niepełnosprawni (niesłyszący, słabosłyszący, niewidomi, słabowidzący, niepełnosprawni ruchowo, z afazją, niepełnosprawni intelektualnie) oraz z autyzmem i zespołem Aspergera. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego możne otrzymać dziecko niepełnosprawne w okresie: od momentu rozpoczęcia uczęszczania do przedszkola (2,5 – 3 lata) do czasu ukończenia nauki w szkole ponadpodstawowej. Jego postanowienia realizowane są jedynie w systemie oświaty w konkretnej (jednej w danym momencie) placówce.
Gdzie się udać po orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego?
Jeśli chodzi o dziecko z niepełnosprawnością ruchową, z afazją, niepełnosprawności intelektualną wydaje publiczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna właściwa ze względu na siedzibę przedszkola lub szkoły, do których ono uczęszcza. Jeśli zaś dziecko jeszcze nie uczęszcza do placówki to że względu na miejsce zamieszkania.
Natomiast orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dla dziecka niesłyszącego, słabosłyszącego, niewidomego, słabowidzącego, z autyzmem, zespołem Aspergera wydaje publiczna poradnia specjalistyczna wskazana przez kuratora oświaty. Informację o tym, która to poradnia, uzyskać możemy w przedszkolu/szkole dziecka lub w poradni psychologiczno-pedagogicznej właściwej ze względu na siedzibę przedszkola lub szkoły, do których ono uczęszcza.
W wielu miejscach są to te same poradnie, gdyż kurator wskazuje często więcej miejsc aby mogły dzielić się praca. Często zależy to też od specjalistów pracujących w danej placówce.
Jak to wszystko się odbywa?
Aby otrzymać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, pełnoletni uczeń lub rodzice dziecka niepełnoletniego powinni złożyć pisemny wniosek do zespołu orzekającego we właściwej poradni. Poradnie z reguły udostępniają gotowe formularze wniosków, które należy jedynie wypełnić. Jedynie powyżej wskazane osoby mogą wystąpić z wnioskiem o wydanie orzeczenia. Nie ma prawa uczynić tego żadna placówka oświatowa.
Do wniosku o wydanie orzeczenia trzeba dołączyć następujące dokumenty:
* wydane przez specjalistów opinie, zaświadczenia;
* wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich;
* dokumentację medyczną dotyczącą leczenia specjalistycznego;
* poprzednio wydane orzeczenia lub opinie;
* zaświadczenie lekarza o stanie zdrowia.
Orzeczenie o niepełnosprawności nie jest wskazane jako dokument konieczny ale ono wprost stwierdza jakiego typu niepełnosprawności dziecko posiada. Dlatego warto je dołączyć do dokumentacji.
Zespół orzekający analizuje złożoną wraz z wnioskiem dokumentację, rozmawia z rodzicami oraz przeprowadza diagnozę dziecka. Skupia się ona przede wszystkim na zakresie psychologicznym, pedagogicznym i logopedycznym. Służy ocenie rozwoju intelektualnego, poznawczego, motorycznego, emocjonalnego i społecznego dziecka. Przeprowadzana jest za pomocą wystandaryzowanych testów.
Jeżeli dziecko uczęszcza już do jakiejś placówki zespół orzekający może zwrócić się do przedszkola/szkoły dziecka z prośbą o wydanie opinii o nim, informując o tym fakcie wnioskodawcę. Dlatego warto o to poprosić wcześniej placówkę aby nie przedłużać procedury. Przedszkole/szkoła muszą wydać opinię, o której mowa, w terminie 7 dni.
W posiedzeniach zespołu orzekającego, z głosem doradczym, mogą uczestniczyć, za zgodą wnioskodawcy, nauczyciele, wychowawcy, specjaliści prowadzący zajęcia z dzieckiem oraz wskazany przez wnioskodawcę psycholog, pedagog, logopeda, lekarz. Również sam wnioskodawca ma prawo uczestniczyć w posiedzeniu zespołu. W związku z tym poradnia powinna zawiadomić go o terminie planowanego zebrania.
Poradnia musi wydać orzeczenie w ciągu 30 dni od złożenia wniosku (w szczególnie uzasadnionych przypadkach, uwarunkowanych złożonością procesu diagnostycznego, w terminie 60 dni) i w ciągu najbliższych 7 dni przekazać je wnioskodawcy. Od wydanego przez poradnię orzeczenia wnioskodawca może się odwołać do kuratora oświaty, za pośrednictwem zespołu, który wydał orzeczenie, w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania.
Mamy orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego i co dalej?
Ten dokument to nie wyrok tylko pomoc dla dziecka. Nie oznacza, że dziecko ma od razu być wychowankiem czy uczniem placówki specjalnej. Orzeczenie zawiera wskazania ale to rodzic ostatecznie decyduje o tym jakie przedszkole czy szkole wybierze dla swego dziecka. Może być to zarówno placówka ogólnodostępna, integracyjna czy specjalna. Nikt formalnie nie może zmusić rodzica do umieszczenia dziecka w placówce specjalnej. Dyrekcja nie może też odmówić przyjęcia dziecka niepełnosprawnego do szkoły ogólnodostępnej, w obwodzie której ono zamieszkuje. Musi zaś zapewnić wsparcie określone w orzeczeniu. Dotyczy to zarówno placówek publicznych jak i niepublicznych.
Dzieci z orzeczeniem mają także możliwość korzystania z adekwatnych do swoich potrzeb form wsparcia, jakie oferują im placówki specjalistyczne: specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze, ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze.
Co przysługuje dzieciom posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego?
1. Transport i opieka w czasie przewozu do placówki oświatowej
Obowiązkiem gminy w tym zakresie jest:
* zapewnienie dziecku pięcioletniemu i sześcioletniemu oraz objętemu wychowaniem przedszkolnym bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola lub ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego;
* zapewnienie uczniowi bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej;
* zapewnienie uczniowi z niepełnosprawnością ruchową i intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły ponadpodstawowej;
* zapewnienie dziecku z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną jest niepełnosprawność intelektualna, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego;
* albo zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice.
2. Odroczenie spełniania obowiązku szkolnego
Dzieci niepełnosprawne posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mają możliwość nauki w indywidualnym, dostosowanym do ich potrzeb i możliwości psychofizycznych tempie. Mogą rozpocząć realizację obowiązku szkolnego nawet dwa lata później, niż ich zdrowi rówieśnicy. Ponieważ w przypadku takich dzieci rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego może być bowiem nawet dwukrotnie odroczone.
3. Przedłużenie okresu nauki
Uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mogą też uczyć się w szkołach dłużej, niż ich rówieśnicy. Ich kształcenie może być prowadzone do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą 20. rok życia w przypadku szkoły podstawowej oraz 24. rok życia w przypadku szkoły ponadpodstawowej.
Przedłużenie okresu nauki, o którym mowa, może nastąpić na każdym etapie edukacyjnym. W szkole podstawowej mogą to być nawet trzy dodatkowe lata nauki (rok na I etapie edukacyjnym i dwa lata na II etapie edukacyjnym), a w szkole ponadpodstawowej jest to rok.
4. Zwolnienie z realizacji określonych zajęć edukacyjnych
Uczniowie mogą skorzystać ze zwolnienia z obowiązku realizacji określonych zajęć edukacyjnych. Ci, którzy posiadają wady słuchu, afazję, niepełnosprawności sprzężone, autyzm, zespół Aspergera mogą być zwolnieni z nauki drugiego języka obcego. Natomiast uczniowie niewidzący i słabowidzący mogą być zwolnieni z nauki języka migowego, jeśli uczęszczają do szkoły prowadzącej kształcenie w zawodzie, dla którego podstawa programowa przewiduje jego naukę.
5. Dostosowanie warunków nauki
Wszystkie placówki oświatowe (publiczne i prywatne) zobligowane są do tego, aby dla uczęszczających do nich dzieci niepełnosprawnych odpowiednio zmodyfikować: programy nauczania; metody i formy pracy dydaktycznej oraz wychowawczej, wymagania edukacyjne z poszczególnych zajęć, kryteria oceny zachowania. Placówki muszą dostosować warunki organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności uczniów oraz zapewnić im odpowiedni sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne.
6. Zajęcia w trybie indywidualnym
Uczeń niepełnosprawny posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego nie potrzebuje dodatkowego orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, aby mieć zorganizowane na terenie szkoły zajęcia w takim trybie.
Zajęcia indywidualne mogą być bowiem realizowane na podstawie Indywidualnego Programu Edukacyjno – Terapeutycznego opracowanego przez nauczycieli, wychowawców i specjalistów pracujących z tym dzieckiem. To oni określają w IPET, jakie zajęcia oraz w jakim wymiarze godzin dziecko niepełnosprawne powinno realizować indywidualnie.
Rodzic powinien być zapoznany z programem i wyrazić zgodę na jego realizację.
7. Zajęcia rewalidacyjne
Placówka, do której uczęszcza dziecko niepełnosprawne posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, powinny także zapewnić mu zajęcia rewalidacyjne adekwatne do rodzaju niepełnosprawności.
Powinny to być przede wszystkim zajęcia obejmujące:
* naukę orientacji przestrzennej i poruszania się, systemu Brailleʼa lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego;
* naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia z zaburzeniami mowy lub jej brakiem;
* terapię logopedyczną – w przypadku uczniów niedosłyszących, z afazją;
* fizjoterapię – w przypadku uczniów niepełnosprawnych ruchowo;
* zajęcia rozwijające umiejętności społeczne i komunikacyjne – w przypadku uczniów z autyzmem, zespołem Aspergera.
8. Edukacja z udziałem specjalistów
Uczniowie mają zapewnione w procesie edukacji dodatkowe wsparcie specjalistów. Do pracy z nimi trzeba zatrudniać dodatkowo:
* w przedszkolu/szkole integracyjnych i ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi – nauczycieli z kwalifikacjami z zakresu pedagogiki specjalnej;
* w przedszkolu/szkole ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym objęci są uczniowie ze względu na autyzm, zespół Aspergera i niepełnosprawności sprzężone – nauczycieli z kwalifikacjami z zakresu pedagogiki specjalnej lub specjalistów,
* w przedszkolach/szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym objęci są uczniowie ze względu na niepełnosprawności inne niż autyzm i zespół Aspergera, za zgodą organu prowadzącego, można zatrudniać dodatkowo do pracy z tymi dziećmi nauczycieli z kwalifikacjami z zakresu pedagogiki specjalnej lub specjalistów.
W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego wskazane są przyczyny na jakich podstawie zostało przyznane – odpowiadają one tzw. wagon niepełnosprawości. Każda waga to konkretna kwota pieniędzy jaka placówka otrzymuje na dziecko (wielokrotność subwencji czy dotacji przedszkolnej). Jeśli dostarczymy orzeczenie w środku miesiąca placówka otrzyma fundusze od kolejnego pełnego. Obecnie fundusze te muszą być przeznaczone na konkretne potrzeby dziecka i określają to oddzielne przepisy. Część kwoty tak jak subwencja czy dotacja może pokrywać koszty ogólne ale w nie większej wysokości niż u uczniów bez orzeczenia. Pozostała powinna finansować zalecenia z orzeczenia – zatrudnienie specjalistów, materiały do zajęć czy przystosowania przestrzeni.
9. Dostosowanie formy i warunków przeprowadzania egzaminu zewnętrznego
Uczniowie mają prawo zdawać egzaminy zewnętrzne w specjalnym trybie dostosowanym do ich indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych.
W ramach tego trybu uczeń niepełnosprawny może skorzystać z dostosowania formy i warunków przeprowadzania egzaminu.
Dostosowanie formy przeprowadzania egzaminu polega na przygotowaniu odrębnych arkuszy egzaminacyjnych dostosowanych do rodzaju niepełnosprawności ucznia (np. napisanych powiększoną czcionką, w piśmie Brailleʼa).
W ramach dostosowania warunków przeprowadzania egzaminu stosuje się:
* zapewnienie uczniowi miejsca pracy adekwatnego do jego potrzeb;
* wykorzystanie odpowiedniego sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych dostosowanych do niepełnosprawności ucznia;
* przedłużenie czasu trwania egzaminu;
* ustalenie zasad oceniania uwzględniających specjalne potrzeby edukacyjne ucznia;
* zapewnienie uczniowi pomocy nauczyciela wspomagającego w czytaniu i pisaniu oraz specjalisty z zakresu niepełnosprawności.
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego to duże ułatwienie i wsparcie dla dziecka. To rodzice mają duży wpływ na realizację kształcenia i trzeba o tym pamiętać. Jeśli w zaleceniach orzeczenia jest coś zapisane ale wspólnie z placówką uznamy, że akurat ta forma wsparcia nie jest konieczna to dobrze, ale jeśli widzimy że jest to potrzebne naszemu dziecku mamy prawo i obowiązek się tego domagać. Nie możemy dać za wygraną. Dlatego trzeba dobrze przemyśleć wybór placówki, która jest gotowa na wsparcie naszego dziecka.
